31 - Íseta a lla Matonna te lu Spràsemu

Forsi e senza forsi pe llu fattu ca stìanu cu ll'omu e campàanu a mmienžu a lla gente, l'animali casaluri èranu cchiù' fini cca ll'annimali servaggi e puru cchiùi spetentusi. Manu manu ci se cucchiàa la fine te lu mese d'àiere, lu puδδàsciu se ccurgìa ca la patruna sçiardenera lu ngrassàa percé n'ìa tterare lu cueδδu de la festa te Santu Ronzu. E llu intiquattru d'aùstu lu aδδu scappàu de lu puδδaru e se ncammenàu mmera a lla strata de Lèuche.

Lu mùsciu era tantu mazzu ca ni putìi mmesurare le còstule a una a una; la patruna nu nni tìa de mangiare puru cu ddèsçia la càccia a lli surgi te casa; lu mùsciu li surgi te casa l'aìa scattiàti, ma la patruna mangiare nu nni nde tìa; e allora sçìa a ncerca te pàssari e, ci nu nde cchiappàa, se ccuntentàa puru te lucèrte. Su llu caggiùne de Ssanu, picca prima de Calugnanu, lu mùsciu idde lu puδδàsciu e pensàu ca, ci ni enìa inta, se putìa bbuffare te cicci sapurita pe nna ttreìna de giurni. Lu mùsciu se ngattàu rretu a nnu cucurùzzulu te petre, fice la posta a llu aδδu, cu ll'ecchi chiusi fandu finta ca turmìa; ma però quistu se nde ccorse e llu sputtìu:

«Nvece cu pierdi tiempu cu mme mpuesti pe lla mesìa ci te mangi a mmie, percéne nu bièni a Lèuche ca te nquazzi ogne giurnu de ope, de scùmmari e de cèfali?».

Allu mùsciu ni persuase lu descorsu, se lassàu cunvìncere e se unìu a llu aδδu comu nn'amicu.

Camenandu, camenandu, rriàra a ncapu alla scisa te Sternatìa, e cquài truàra nnu cane te mmassarìa, tuttu mmarutu e scunsulatu, cuatu a rretu a nnu paritieδδu te chiesura.

«Cce ài, cumpare cane, nu te sta' sienti buenu?» - dummandàra senza sse cùcchianu, pe paùra cu nnu ssìa era rraggiatu e uastatu, largu nde sia!

«Lassàtime pèrdere - respuse sutta uce - ògghiu cu mmueru cchiuttostu, e me la mmèretu la morte!».

«Nd'à' uta ccumbenare una rossa, amicu, ci preferisci la morte a lla ita. Cc'è tt'à pututu mai succètere?».

«Pe dèice anni nun àggiu fattu cucchiare nnu furlinu, nnu latru, a lla mmassarìa; te nnu mìgghiu ièu entàa la ndore te li mmalevita e cu llu bàiu miu tremendu nde li facìa scappare cu lle carcagne a nculu. L'àutra notte inne cu mme fazza ìseta la cane te li Tòtari, beδδa pasciuta e cu llu pilu a mmàcchie ianche e nìure; tantu disse e tantu se cutuliàu, benetette fìmmene!, ci ièu spezzài la catina e lla secutài, nduràndula e leccàndula».

«Sàcciu, sàcciu - tisse lu mùsciu - Tira cchiùi lu pilu cca llu nzartu!».

«La stessa notte, comu sippi poi, ìnnera li latri alla mmassarìa e nde purtàra lu puδδitru. E, δδu mìnchia, mo' nci ole, a!; e nu sse rrebbellàu? e nu tteràu càuci e nu nnicchiàu? Nienti, comu nnu rebbambitu. Quandu, dopu nna ttreìna de giurni turnài gnemmi gnemmi, la mmassara Ràzzia a mpersona - ìa raggione, però, δδa fimmenazza - prima me chiamàu de tutti li moti, poi me nde tisse de tutti li culuri e poi me ddescacciàu a mmarpalore. Ièu cu lla cuta a mmienžu all'anche ìa ulutu cu nni spiecu, cu nni dicu ca quandu la more... te sciù??eca lu core e te scarfa lu sangu...».

«Eccomu te capiscu!» - lu cunfurtàu lu aδδu, rrecurdànduse te tante amiche ci tenìa, nna fiata.

«Ma iδδa, nfelecata comu nna ticra, me mmenezzàu cu lla dobbotte e ci nu mme nde fuu, me rria ddaveru nna sçuppettata su llu curpune».

«E fùttitende te la mmassara Ràzzia e puru de la mmassarìa - cuncruse lu aδδu - e ieni cu nui a Lèuche, ca puru nui aìmu bbandunata la casa e li patruni e ni nde sta' sçiamu a Finimundu».

Lu mùsciu, ca era schersusu e sçiuculanu, tantu cu nde lu spònia de li brutti prupòseti e de li tristi pensieri e cu ni fazza passare lu nnùtecu te canna, fice ca ddummanda:

«Tie ci si' de ste parti e t'à' sçiutu girandu a cquammera, me sai dire cce bete stu nduenieδδu?

Allu aδδuzzu ni rrussèra de cchiùi la crista e li pendìnguli; lu mùsciu, frusculieδδu, retìu sutta a lli baffi, pensandu ci sape a ccene; lu cane pigghiàu e respuse:

«Tutti sàpenu cce bete: lu cucùmmeru sutta a lla chianta, no?».

«Pròpriu cussìne, à' nduenatu - nsistìu lu aδδu - ca ièu stu ndenieδδu l'àggiu ntisu passandu te Calugnanu, ca ete lu paìse de le menunceδδe e de li cucùmmeri».

«Giacca ni truamu a stu puntu - disse lu mùsciu - giramu te Sulitu, cussì etimu lu campanaru ca, comu tìcenu, ete lu cchiù' bellu te lu mundu».

«Ete a biru - cunfermàu lu cane - La storia tice ca tanti sièculi a rretu, pe òrdene te don Ramundellu, lu mèsciu te li mesci frabbecaturi, ene a ddìcere nnu ccertu Frangiscu de Survu, fose straulatu de subbra a bàsciu te lu pizzu te lu campanaru e fose ccisu a stu bàrbaru motu puru cu nnu nde pozza fare nn'àutru autrettantu bellu».

Tutti ttrete li amici secutàra a ccamenare. Camina camina, rriàra cucchi a Màgghie e cquài truàra nn'àutru cumpagnu spurtunatu, nnu ciùcciu, ci ragghiandu e chiangendu cuntàu cce nn'ìa capetatu de bruttu:

«Pe tanti anni ogne giurnu àggiu terata la trainella, nna bella carretta cu lli ncasciati e lli ncasciatieδδi rrepinti, l'assu sempre untu de siu e le rote lèggie lèggie. Lu patrunu, l'Ucciu Balilla, me camenàa te coste e sçìa retandu cu nna uce chiara: "Sèuche, rapacàule, spuriati tagghiati frischi frischi! Ci ole pastanache? Belle le scarciòppule: osçe ccattàtile pe crai!" Me parìa nnu cantu, ddaveru, δδu ritu ci se rrepetìa pe tutte le strate te Màgghie. Era nna fatìa ca nu mme pesàa pe nnienti; me tantu piacìa, quandu se cucchiàanu le signure cu ccàttanu le fògghie e ognettantu me llusciàanu lu pilu e me freculàanu le rìcchie e quarcheffiata me llungàanu nna scafògghia llattumata».

«Mena, me! žamu lu passu. E tie, ciucciarieδδu, ièni allu quàtenu, spìccia lu fattu ca se sta' fface tardu».

«L'àura semana rriàu l'ura te la spentura mia. Forsi percé m'àggiu fattu ècchiarieδδu? Ma la trainella me fetàa cu lla tiru ncora! L'àutru giurnu, pe scasulità, me sçìi ccuersi te certu ca patrùnuma, nu ssàcciu percene, m'ìa endutu a nnu sçiardenieri te Tamburrinu».

«Pe la matosca,… te Tamburrinu; cce furtuna isti! ìi aumentatu de cratu! Nun era mègghiu cca...».

«Sièntime prima! Mmàggenàtiu nnu picca: ièu, èstia te puzzu?!… ièu, cu nna mappina subbra all'ecchi, ttaccatu alla stanga te la naèra, ure e ure, cu giru lu ngegnu e cu tiru àcqua de lu puzzu cupu te nnu sçiardinu; …ièu, sumarru te cità!».

«Be, pròpiu cussìne no! ài raggione; à' fattu buenu ci te nd'à' fusçiutu - dìssera li cumpagni, cu llu fannu cuncrutìre - Moi, ci uèi, ma ceδδi però te òbbreca, ncòcchiate a nui ca ni sta' scià' scundimu a Finimundu».

Quandu rriàra a Muru, s'ìa fattu tardu, sta' ncignàa a mbrunire. Disse lu cane:

«Me tispiace ca nu nci la facìmu cu rriamu a llu Busçiardu; a δδai nci tegnu nn'amicu ca ci ni etìa se unìa puru iδδu a nnui cu piacere».

«Mena mo', nu facìmu nna murra ntiera...» - se quasi stizzàu lu mùsciu, ca li cani li putìa ìtere picca.

Disse lu ciùcciu, ca δδi lechi li canuscìa buenu:

«Amici, ui cce nde penzati te st'idea ci m'à benuta: ni spustamu su Sanàreca? Nci passamu la nuttata e poi crammatina sçia' ffacìmu ìseta a lla Matonna nòscia te lu Spràsemu; iδδa cu iuta a nui, ca tutti nui sçiamu sprasemandu».

Fòra tutti d'accordu. Nu mmutu dopu, rriàra a nnanti alla chèsia de la Matonna. Lu aδδu, lu mùsciu e lu cane trasèra; lu ciùcciu, dopu puru ci s'ìa sperratu, ose cu rrumagna su llu lemmetale, cu nnu ssia face petetozze e, maisìa, cu ddìsceta lu Mamminieδδu. Poi, dopu ci ìbbera asata la Matonna estuta cu nnu mantu rrecamatu a fili de oru e d'argentu, citti citti giràra l'àngulu e se sistemàra alla mègghiu sutta a lla suppinna mpuggiata a llu parite te la sacrestìa.

A mmenzanotte mpeδδata lu cane ntesàu le rìcchie, lu mùsciu ndrezzàu lu pilu, lu puδδàsciu cacciàu la capu de sutta all'ala, lu ciùcciu scarassàu nn'ècchiu: tutti te paru aìanu ntisu rumori ntru lla chèsia. Allora lu cane se rrampecàu susu a llu sumarru, lu mùsciu zumpàu susu a llu cane, l'aδδu ulàu subbra a llu mùsciu e de lu fenescieδδu menàu nn'ucchiata intra a lla chèsia.

E cce bidde? Cose te pacci! Idde nnu rennecatu ci a unu a unu sta' mmentìa ntra nna ursa li rrecali benetitti dati comu votu a lla Matonna de Sanàreca: catine, spille, recchini, pendandiffi, nieδδi, braccialetti, tutti te oru buenu pesante.

Sia ci li llumenàu lu Signore: lu ciùcciu se mpezzàu nfacce alla essuta de la chèsia, sperràu nna chioppa te càuci e all'altresattu la porta se spalangàu; lu latru nzatàu e se pigghiàu pàntecu de core, se idde perdutu e straulàu li ori allu largu e cercàu cu sse nde fusçe; ma, scappandu te la porta, lu aδδu ni sçhiδδàu: "mmaletittu" ntru lle rìcchie, lu mùsciu lu rranfàu a nfacce, lu cane lu muzzecàu a lli muδδecazzi e lu ciùcciu ni dese nna catapinta ca lu fice ulare intra all'àutra chiesura.